Linux cz.1

Po zainstalowaniu systemu Linux bez środowiska graficznego , obsługa systemu odbywa się poprzez konsolę/terminal znakowy . Po uruchomieniu się systemu na konsoli/terminalu zostaje wskazana prośba o zalogowanie się , podając nazwę użytkownika oraz hasło . Po poprawnym zalogowaniu się do systemu otrzymujemy dostęp do wiersza poleceń , w którym można za pomocą klawiatury wprowadzać polecenia systemowi

Użycie wielu konsol jednocześnie

W systemie Linux można używać jednocześnie wielu tzw. "wirtualnych konsol/terminali" , umożliwiających wielokrotne zalogowanie się przy pomocy jednej klawiatury i jednego monitora . Aby przełączać się między konsolami należy nacisnąć lewy klawisz alt , oraz jeden z klawiszy funkcyjnych F1-F6(domyślnie jest ustawionych 6 konsol w systemie , jednakże można ich ustanowić więcej) . 

Reprezentacja konsoli w systemie Linux

Konsola jest urządzeniem , i tak jak wszystkie urządzenia posiada swoje odzwierciedlenie w postaci pliku w Linuksie , w taki sposób , że dany numer konsoli wskazywany jest jako /dev/tty{x} , gdzie x odpowiada danej konsoli przyporządkowanej odpowiedniemu numerowi klawisza funkcyjnego . 

Zdalne logowanie

Do konsoli można się także zalogować zdalnie z wykorzystaniem sieci Internet , dzięki czemu można pracować na tym systemie będąc fizycznie daleko od komputera na którym stoi ten system Linux . Aby zalogować się zdalnie na konsolę/terminal z innego systemu Linux , należy wydać w wierszu poleceń komendę ssh nazwa_użytkownika@ip_komputera_do_ktorego_chcemy_sie_polaczyc . Warunkiem zdalnego logowania jest konieczność działania serwera SSH , na stacji do której chcemy się zalogować 

Powłoka

Nie można bezpośrednio pracować z podstawową wersją systemu Linux , jaką jest jądro systemu . Dlatego też do pracy niezbędny jest program pośredniczący , będący interfejsem pomiędzy użytkownikiem a jądrem systemu , którego rolę spełnia powłoka systemu operacyjnego . Wyróżnić można dwa rodzaje powłok : graficzne , oraz tekstowe . Powłoka zostaje udostępniona po prawidłowym zalogowaniu się do systemu , i posiada postać wiersza poleceń , w którym wpisuje się komendy wydawane systemowi . Najczęściej używane powłoki to : 

/bin/sh - jest to przodek wszystkich innych powłok systemów UNIX-owych , ale brakuje jej wielu przydatnych możliwości 

/bin/bash - domyślna powłoka systemów linuxowych

/bin/csh - składnia i konstrukcje używane w tej powłoce są bardzo podobne do znanych z języka C 

/bin/tcsh - Jest to bardziej rozbudowana wersja powłoki ssh

/bin/ksh - Jest to jedna z najpopularniejszych powłok UNIX-owych , ale nie jest ona zwykle używana w systemach linuxowych 

Aby sprawdzić z jakiej powłoki obecnie korzystamy należy wydać komendę echo $SHELL . Ażeby tymczasowo skorzystać z innej powłoki należy wywołać program danej powłoki , wprowadzając ścieżkę dostępu i nazwę pliku zawierającego program powłoki , której chcemy użyć .Aby powrócić do pierwotnej powłoki , należy w wierszu poleceń wpisać "exit" ,  lub wywołać program z poprzednia powłoką . Ażeby na stałe zmienić używaną powłokę , w wierszu poleceń należy wpisać komendę $chsh , po wyświetleniu pytania należy wprowadzić hasło , a po znaku zachęty wprowadzić ścieżkę dostępu i nazwę pliku program powłoki , której chcemy używać . Aby uaktywnić wprowadzone zmiany należy się wylogować i zalogować ponownie 

Uruchamianie programów wykonywalnych

Program wykonywalny uruchamia się :

podając jego pełną ścieżkę

lub jeżeli przebywamy w katalogu , w którym ten program się znajduje podać nazwę programu poprzedzoną znakiem "./" 

Przydatne w trakcie wykonywania programów i wydanych komend mogą być następujące funkcje :

-Kombinacja klawiszy [CTRL+C] : Kończy pracę działającego programu

-[CTRL-Z] : Tymczasowo zatrzymuje program

-[SHIFT + PgUp][SHIFT+PgDown] Przesuwanie zawartości ekranu góra/dół 

Wielkość liter w wierszu poleceń ma znaczenie

Autouzupełnianie poleceń/ścieżek

Bardzo istotną w codziennej pracy w powłoce jest funkcja automatycznego uzupełniania komend/ścieżek . Można tego dokonywać za pomocą klawisza [TAB] , wystarczy wpisać początek komendy/ścieżki i po naciśnięciu klawisza [TAB] system wyszuka polecenia/ścieżki zaczynające się od podanych znaków 

Metaznaki na powłoce bash

Gwiazdka (*) maskuje jeden lub kilka znaków w dowolnym miejscu wyrazu 

Znak zapytania (?) użyty pojedynczo w wyrazie maskuje pojedynczy znak , użyty dwukrotnie maskuje dwa znaki 

Znak tyldy (~) wskazuje katalog domowy aktualnie zalogowanego użytkownika 

Wpisując w nawiasie kwadratowym znaki ([123...]) , wskazuje się dowolny znajdujący się wewnątrz nawiasów znak 

Analogicznie wpisując w nawiasie kwadratowym znaki poprzedzone symbolem "^" ([^123....]) wskazuje się dowolnie inny niż znajdujący się wewnątrz nawiasów 

Historia wydanych poleceń 

 Inną metodą wyszukiwania wydanych poleceń w historii jest bezpośrednie użycie następujących komend w wierszu poleceń :

$ !! - podanie dwóch wykrzykników wywołuje ostatnie wpisane polecenie

$ !n - podanie wykrzyknika z numerem , wywołuje w historii poleceń , polecenie o numerze n

$ -!n - podanie wykrzyknika z ujemnym numerem , wywołuje polecenie przechowywane n numerów wstecz 

$!ciag_znaków - podanie wykrzyknika z ciągiem znaków , wywołuje polecenie , które rozpoczyna się od tego ciągu znaków 

Apostrofy

Umieszczanie ciągu znaków w apostrofach , pozwala na to , aby ten ciąg znaków został pozbawiony jakiegoś specjalnego znaczenia . Używa się ich przede wszystkim , aby połączyć tekst rozdzielony spacjami w jeden argument 

Podstawowe operacje w Linuxie

Najbardziej podstawowe polecenia w systemie operacyjnym to :

wyłączenie komputera - realizowane poprzez wydanie w wierszu poleceń komendy poweroff lub halt

ponowne uruchomienie komputera - realizowane poprzez wydanie w wierszu poleceń komendy reboot

wylogowanie - zakończenie pracy jako użytkownik , po którym zostaje zamknięta sesja otwarta przez użytkownika i pojawia się linia z zachętą wprowadzenia loginu i hasła - realizowane poprzez wydanie w wierszu poleceń komendy logout 

Jeżeli system nie reaguje na zwykłą komendę reboot , można użyć polecenie /sbin/shutdown -rn now

Gdzie szukać pomocy

Podstawową formą dokumentacji jest tzw. "dokumentacja systemowa" - manual 

Pozwala ona uzyskać pomoc dotyczącą konkretnego polecenia , zawierającą opis polecenia , jego składnię i dostępne opcje . Jest więc on bardzo przydatny , gdy nie pamiętamy  składni danego polecenia , chcemy się dowiedzieć z jakimi możliwymi opcjami można uruchomić daną komendę . Aby wywołać tę pomoc należy podać komendę $ man komenda 

Nie zawsze jednak użytkownik zna nazwę polecenia realizującego poszukiwaną funkcję . W sytuacji takiej można przeszukać pomoc kontekstową pod kątem określonych wyrazów . Zasada działania tego narzędzia jest podobna do wyszukiwarki internetowej , czyli opiera się na wyszukiwaniu słów kluczowych . Przeszukiwanie powyższe można wywołać wpisując komendę $apropos szukane_wyrazy

Jeżeli chcemy uzyskać krótki opis działania komendy wpisujemy whatis komenda 

Obok pomocy kontekstowej man istnieje drugi konkurencyjny system pomocy info . Jest znacznie uboższa od man'a 

Kolejnym sposobem uzyskania pomocy jest katalog /usr/share/doc . W katalogu tym umieszczane są dokumentacje do instalowanego oprogramowania . Pliki umieszczane w wyżej wymienionym katalogu to zazwyczaj pliki readme 

Kolejnym miejscem gdzie można szukać pomocy jest strona internetowa tegoż programu

Pomocy można również szukać w tworzonej przez społeczność dokumentacji "HOWTO" . Polska wersja dokumentacji znajduje się pod adresem http://jtz.org.pl , można ją też znaleźć w systemie operacyjnym w katalogu /usr/share/doc/HOWTO 

Struktura katalogów w linuksie

W systemie plików linux nie ma podziału na woluminy . Wszystkie zasoby z danymi znajdują się jakby na jednym dysku .Dodatkowo system plików obejmuje nie tylko pliki i katalogi , ale również takie zasoby jak urządzenia 

Najważniejsze oznaczenia przy wpisywaniu ścieżek dostępu :

/ - katalog główny 

~ - katalog domowy obecnie zalogowanego użytkownika

. - katalog bieżący 

... - katalog nadrzędny 

Spis Katalogów :

/ - Główny katalog w systemie Linux 

/bin - Ten katalog zawiera pliki wykonywalne potrzebne w trybie pojedynczego użytkownika oraz do podniesienia i naprawienia systemu

/boot - Zawiera pliki potrzebne podczas procesu bootowania 

/dev - w katalogu tym znajdują się pliki kontrolujące urządzenia w systemie

/etc - W katalogu tym znajdują się pliki administracyjne i konfiguracyjne 

/home - Przechowywane są dane , pliki konfiguracyjne z ustawieniami dla poszczególnych użytkowników 

/lib - zawiera biblioteki statyczne oraz dynamiczne 

/mint - istnieją podkatalogi , do których często są podłączane inne partycje 

/proc - istnieje tylko wirtualnie , jego zawartość nie istnieje na żadnym dysku , jest tworzony podczas startu systemu 

/root - katalog domowy administratora systemu 

/sbin - narzędzia , programy przeznaczone dla administratora systemu

/tmp - miejsce przechowywania danych na chwilę 

/usr - zawiera dane współużytkowane przez wszystkich użytkowników w systemie

/var - zawiera pliki , które się często zmieniają 

Jednym z najbardziej rozbudowanych katalogów w tym systemie jest katalog /usr . Najistotniejsze podkatalogi w tym katalogu to :

/usr/X11R6 - pliki danych związane z systemem X-WINDOWS 

/usr/bin - w katalogu tym znajdują się pliki wykonywalne programów użytkowych instalowanych w systemie 

/usr/include - zawiera pliki nagłówków języków C i C++ 

/usr/lib - biblioteki instalowanych programów w systemie 

/usr/local - katalog o prawie wszystkich nazwach z katalogu głównego 

/usr/sbin - narzędzia/programy przeznaczone dla administratora systemu

/usr/share - podkatalogi zainstalowanych w systemie programów zawierające pliki potrzebne do ich uruchomienia 

/usr/src - źródła programów

Instrukcja pwd sprawdza w jakim katalogu znajduje się obecnie użytkownik

Polecenie ls

Polecenie ls wyświetla zawartość katalogu . Polecenie ls -la wyświetla więcej informacji o plikach , a mianowicie :

Rodzaj pliku :

-- plik zwykły 

d - katalog 

b - urządzenie blokowe 

c - urządzenie znakowe 

l - dowiązanie 

p - nazwany potok

s - gniazdo

Liczba istniejących dowiązań do pliku 

Trzecia i czwarta kolumna to właściciel i grupa 

Piąta długość pliku w bajtach 

W kolejnej kolumnie data i czas ostatniej modyfikacji pliku 

Ostatnia kolumna nazwę pliku/katalogu 

Polecenie ls umożliwia także sortowanie wyników przy pomocy przełączników :

-t zawartość posortowana według daty modyfikacji

S - wyświetla według rozmiaru

-r odwraca porządek sortowania

Do przeglądania struktury katalogów służy komenda tree , żeby ją zainstalować należy wydać polecenie apt-get install tree

Znaczniki czasu

Polecenie ls -la ukazuje między innymidla plików czas ich modyfikacji (kiedy została dokonana jakaś zmiana w pliku) .Warto wiedzieć , że dla plików w Linuxie istnieją trzy typy tzw. "znaczników czasu" :
mtime - wskazujący czas modyfikacji
ctime - wskazujący czas zmiany statusu
atime - wskazujący czas ostatniego dostępu

Zmiany tych znaczników czasu następują w następujących przykładach :
Nadpisane pliki zmienia wszystkie mtime , ctime , atime pliku
Zmiana praw lub właściciela pliku zmienia ctime , oraz atime pliku
Odczyt pliku zmienia atime pliku

Jak można zauważyć , nawet zwykły odczyt pliku w systemie Linux pozostawia ślad

Pliki Urządzeń

Jak można zauważyć również w wyżej przedstawionym opisie polecenia ls , jednym z rodzajów plików są także pliki urządzeń , co oznacza , że urządzenia posiadają swoją reprezentację w systemie w postaci pliku . Pliki urządzeń znajdują się zazwyczaj w katalogu /dev . Przykładem takich plików może być :

/dev/tty1 - pierwsza wirtualna konsola 

/dev/hda1 pierwsza partycja podstawowa na dysku podłączonym do pierwszego slotu IDE w kanale primary

Podstawowe operacje w strukturze katalogów

mkdir - tworzy nowy katalog

rmdir - usuwa katalog

rm -rf usuwa puste katalogi

touch tworzy nowy pusty plik

rm - usuwa plik.

Najczęściej stosowane przełączniki/opcje :

"-r" usuwa zawartości podkatalogów 

"-f" sprawia , że polecenie nie pyta ewentualnie o potwierdzenie usunięcia pliku 

cp - kopiuje plik

Najczęściej stosowane przełączniki/opcje :

"-f" wymusza usunięcie istniejącego celu , bez potwierdzenia ze strony użytkownika

"-l" tworzy linki zamiast kopiować pliki

"-R" kopiuje wraz z podkatalogami

"-s" tworzy linki symboliczne zamiast kopiować pliki

Polecenie mv przenosi pliki/katalogi do innej lokalizacji , bądź zmiany nazwy pliku/katalogu służy analogicznie do "cp" polecenie :

$ mv sciezka_zrodla sciezka_celu

$mv sciezka_zrodla ./nowa_nazwa_pliku

ln -s sciezka_pliku nazwa_dowiazania tworzy dowiązania symboliczne . Jeżeli pominiemy opcję "-s" , system utworzy tzw. "dowiązanie sztywne" , które musi być przechowywane w tym samie systemie plików , w którym zostało stworzone , co różni je od dowiązania symbolicznego

Przegląd plików

cat - wyświetla zawartość pliku

more - przeglądanie tekstu strona po stronie

less - podobne polecenie do polecenia more , ale pozwala ono również na poruszanie się w pliku w tył jak i w przód 

Do poruszania się po wyświetlanym tekście służą klawisze :

"Spacja" pokazuje następną stronę 

"q" - kończy pracę z less , i powraca do wiersza poleceń 

"kursory" przewijają tekst w górę i w dół

"/[wzor]" szuka w pliku słowa wzór i przeskakuje do niego

Polecenie head wyświetla początkowych "n" wierszy/znaków pliku 

Najczęściej stosowane przełączniki/opcje :

"-n LICZBA" określenie liczby wyświetlanych linii

"-c LICZBA" określenie liczby wyświetlanych znaków

Polecenie tail wyświetla końcowe wiersze/znaki

Edycja plików

W celu zapisywania/modyfikacji informacji tekstowych , pozwalających na przykład na zmiany konfiguracji usług/aplikacji , należy użyć aplikacji zwanej "edytorem tekstu" . Najprostszym edytorem tekstu w Linuxie , jest chyba edytor udostępniony przez program Midnight Commander . Poruszanie się w tym edytorze przypomina poruszanie się w notatniku znanym z systemu Windows . Ażeby z niego skorzystać należy :

w powłoce wydać polecenie mcedit 

Innym popularnym edytorem tekstu w Linuxie jest edytor vi . Jest dostępny od razu w systemie po zainstalowaniu , natomiast program Midnight Commander często trzeba doinstalować . Aby skorzystać z edytora vi należy wydać polecenie $vi [sciezka_dopliku]

Obsługa edytora vi odbywa się za pomocą klawiszy :

l - przesuwa kursor w prawo

h - przesuwa kursor w lewo

j - przesuwa kursor do następnej linii

k - przesuwa kursor do poprzedniej linii

x - usuwa znak

2 x d - usuwa całą linię 

i - przełącza w tryb wstawiania (przed znakiem)

a - przełącza w tryb wstawiania(za znakiem)

esc - przejście z trybu wstawiania do trybu poleceń

:w + ENTER - zapisuje plik

:w + [nazwa pliku] - zapisuje plik pod nową nazwą 

:q + ENTER kończy pracę z vi

:q! + ENTER kończy pracę z vi bez zachowania zmian

Wyszukiwanie plików

Do wyszukiwania plików w systemie służy polecenie find

whereis podaję lokalizację plików wykonywalnych

Przeglądarka internetowa

Lynx jest tekstową przeglądarką internetową .Polecenie $lynx [URL] wyświetla stronę internetową znajdującą się pod podanym adresem

$wget [URL] pobiera i zapisuje informacje , które znajdują się pod URL-em wskazanym jako parametr

Wysyłanie poczty e-mail

Polecenie mail -s "temat maila" uzytkownik@adres.pl wysyła adres e-mail do wskazanego adresata , ze wskazanym tematem i treścią pobraną z określonego pliku